Ενα καλά κρυμμένο μυστικό, στην άλλη πλευρά του Παρνασσού. Ζητήσαμε από την Αρχαιολόγο κα Ελενα Παρτίδα πληροφορίες για τα τείχη της αρχαίας Λίλαιας. Το κείμενο που ακολουθεί μας το έδωσε ειδικά για τον ταξιδιωτικό μας οδηγό Εξερευνήστε την Ελλάδα/Παρνασσός.
"Ο Παυσανίας μνημονεύει τις επανειλημμένες επιθέσεις των Μακεδόνων κατά της Λιλαίας. Αφού οι Λιλαιείς είχαν επανοικίσει την πόλη τους και ξανακτίσει τα τείχη τους ύστερα από το Φίλιππο Β’ και τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), επετέθη ο Φίλιππος Ε’ (περί το 200 π.Χ.) και ανάγκασε τη φωκική πόλη να παραδοθεί. Κατόπιν εγκατέστησε εκεί φρουρά κατοχής, ωσότου ένας γενναίος ντόπιος, ο Πάτρων, ξεσήκωσε τους νέους να εξεγερθούν και, ύστερα από μάχη με τους κατακτητές, τους εκδίωξαν. Για την επιτυχία αυτή οι Λιλαιείς αφιέρωσαν στο ιερό των Δελφών ανδριάντα του Πάτρωνα. Σήμερα σώζεται μόνο τμήμα του βάθρου, με αποσπασματικό επίγραμμα.
Προφανώς οι Φωκείς γνώριζαν από οχυρωματική αρχιτεκτονική, όπως υποδηλώνουν τα οχυρά πάνω σε τρία υψώματα της Λιλαίας (λόφοι Θεοτόκος, Μάρμαρα, Παλαιόκαστρο) με ποικιλία τοιχοδομίας που προδίδει αντίστοιχες φάσεις. Οι παλαιότερες ανάγονται στον 6ο αι. π.Χ.
Αρκετά παλαιά πρέπει να ήταν και η ακρόπολη που σώζεται πάνω σε ύψωμα στην όχθη του ποταμού Αγοριανίτη, όπου οι απόκρημνες πλαγιές πρόσφεραν φυσική προστασία. Την κορυφή στεφανώνει ένα τριγωνικής κάτοψης τείχος με πύργους απ’ όπου μπορούσαν να ελέγξουν την κοιλάδα του Κηφισού.
Τα σκέλη του τείχους, επίσης ενισχυμένα με πύργους, κατέρχονταν ως την πεδιάδα για να περικλείσουν την αρχαία πόλη. Χαρακτηριστική είναι η νεώτερη ονομασία «Σιδηρόπορτο» που δόθηκε σ’ έναν από τους πύργους. Από το σύστημα δόμησης προκύπτει ότι οι φωκικές ακροπόλεις ανοικοδομήθηκαν μετά τον Φίλιππο Β’, και συγκεκριμένα μετά τη μάχη της Χαιρώνειας. Ωστόσο, υπάρχουν δείγματα παλαιότερης οχύρωσης ενώ τα πρώτα ίχνη κατοίκησης ανάγονται στην πρωτοελλαδική εποχή, δηλ. την 3η χιλιετία π.Χ.
Πάνω στο ύψωμα που εποπτεύει την Αγία Ελεούσα και τις πηγές υπάρχει σπήλαιο που αξίζει να εξερευνηθεί περαιτέρω. Ας μην ξεχνάμε ότι γεωγραφικά οι φωκικές αυτές πόλεις κατείχαν ευνοϊκή θέση, πάνω στον οδικό άξονα που συνέδεε τη Θεσσαλία με τη Στερεά, τη Ρούμελη.
Η Ι’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με το Δήμο Παρνασσού, μεθοδεύει την ένταξη των συγκεκριμένων χώρων σ’ ένα αρχαιολογικό πάρκο Λιλαίας-Πολυδρόσου, αφού δημιουργηθούν διαδρομές που θα συνδέουν τα ιστορικά μνημεία σαν ένα πολιτιστικό-φυσιολατρικό οδοιπορικό".