Κανένας δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Έβρος είναι ένας ακόμα ποταμός. Ξέχωρα ότι αποτελεί φυσικό σύνορο ανάμεσα σε Ελλάδα-Τουρκία και Ελλάδα-Βουλγαρία, η πορεία του ανέκαθεν καθόριζε τις τύχες του τόπου. Οι αρχαίοι τον θεωρούσαν σαν τον μεγαλύτερο ποταμό του τότε γνωστού κόσμου, αλλά δεν είναι παρά ο μεγαλύτερος σε μήκος στη Βαλκανική χερσόνησο. Ξεκινά από την οροσειρά Ρίλα στης Βουλγαρίας, –από εκεί πηγάζει και άλλο ένα ποτάμι που χύνεται στο Αιγαίο, ο Νέστος– και περνώντας μέσα από βουνά κοιλάδες και πεδιάδες, φτάνει στην περιοχή του Δέλτα καλύπτοντας 530 χιλιόμετρα, εκ των οποίων τα 204 σε ελληνικό έδαφος. Ο όγκος των νερών του κυρίως τα παλιότερα χρόνια ήταν εντυπωσιακός.
Το παλιό του όνομα ήταν Ρόμβος χάρη στους πολλούς παραποτάμους του, ενώ στην θρακική διάλεκτο, σύμφωνα με τον Ησύχιο, το όνομα Έβρος σημαίνει τράγος. Πάντως όλοι συμφωνούν ότι το Έβρος το πήρε από τον γιό του βασιλιά της Θράκης Κάσσανδρου, ο οποίος πνίγηκε στα νερά του ποταμού από ντροπή, όταν κατηγορήθηκε από την μητριά του Δαμασίππη, ότι την βίασε! Άλλο ένα όνομα του ποταμού είναι το «Μαρίτσα» το οποίο λέγεται ότι το έδωσε ο Ισαάκιος Κομνηνός και χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι Βούλγαροι.
Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του Έβρου, χρειάζεται απλά να γυρίσει τον χρόνο πίσω, τότε που ο ποταμός ήτανε πλωτός. Μάλιστα, πλωτός! Ακόμα και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο γινόταν μέσω του ποταμού. Απλές σχεδίες, καΐκια, αλλά και μεγάλα ποταμόπλοια έπλεαν στα νερά του από την Αδριανούπολη μέχρι την Αίνο όπου υπήρχε και το θαλάσσιο λιμάνι, ενώ δεκάδες νερόμυλοι δούλευαν με τα νερά του. Τα «σάλια», οι σχεδίες δηλαδή, τον διέπλεαν μέσα σε μερικές ώρες ακολουθώντας τη ροή του, ενώ για την κίνηση αντίθετα έστηναν ένα κατάρτι στο σάλι και το τραβούσαν με σχοινιά εργάτες από τις δύο όχθες.
Βέβαια πολλές φορές πλημμύρισε ο Έβρος και έκανε μεγάλες καταστροφές. Η μεγαλύτερη ήταν στα 1844, όπου τα νερά πήραν τα σπίτια, έπνιξαν ανθρώπους και διέλυσαν σαν καρυδότσουφλα τα ποταμόπλοια που ήταν αραγμένα. Πολλά χρόνια έκαναν να συνέλθουν οι αγρότες από την καταστροφική μανία του ποταμού. Μετά από 15 χρόνια έφτασε και πάλι το πρώτο ποταμόπλοιο στην Αδριανούπολη, αλλά μετά την δεύτερη μεγάλη πλημμύρα του 1880, η πλεύση του Έβρου σταμάτησε για πάντα.
Σήμερα ο Έβρος σε σύγκριση με εκείνον τον παλιό ορμητικό και τεράστιο ποταμό μοιάζει πολύ μικρός. Το μεγαλύτερο πλάτος του βρίσκεται ψηλά στον Άρδα και φτάνει τα 150 μέτρα, ενώ το βάθος του τον χειμώνα δεν ξεπερνά τα 9 μέτρα. Το καλοκαίρι υπάρχουν σημεία που το νερό φτάνει μέχρι τον αστράγαλο.
Τρεις χώρες περνάει ο Έβρος και οι τρεις τον μολύνουν συστηματικά. Πρώτα οι Βούλγαροι με φράγματα μεγάλα κρατάνε το νερό του, ενώ στις όχθες του έχουν εγκαταστήσει πολλά εργοστάσια με χημικά και φάρμακα που κάνουν μεγάλε υδροληψίες. Τα απόβλητά τους πέφτουν στον ποταμό, ενώ τόσο εμείς όσο και οι Τούρκοι τον φορτώνουμε με κάθε λογής λύματα!
Εκείνος δοκιμάζεται και αντέχει… για πόσο όμως κανείς δεν γνωρίζει.
ΔΕΛΤΑ ΕΒΡΟΥ
Σχεδόν 30 χιλιόμετρα πριν από τις εκβολές του ο ποταμός χωρίζεται στα δύο σχηματίζοντας ένα τεράστιο μακροσκελές τρίγωνο. Η δελταϊκή πεδιάδα που δημιουργείται έχει συνολική έκταση 200.000 στρέμματα τα οποία μοιράζονται η Ελλάδα (150.000) και η Τουρκία. Τα 80.000 στρέμματα από αυτά επί ελληνικού εδάφους αποτελούν την έκταση η οποία έχει ενταχθεί στη διεθνή Σύμβαση Ραμσάρ. Η επίσημη ονομασία του Δέλτα του Έβρου είναι «Αινήσιον Δέλτα», αυτή όμως που οι ντόπιοι ακόμα αναφέρουν είναι… «Γκιαούρ Οντά», δηλαδή το νησί των χριστιανών ή καλύτερα το νησί των άπιστων!
Μέχρι την δεκαετία του 1950 αυτός ο τόπος ήταν παρθένος και ουσιαστικά ανεξερεύνητος. Μετά άρχισαν τα έργα αποστράγγισης, υψώθηκαν αναχώματα, χαράχτηκαν χωματόδρομοι, ευθυγραμμίστηκε η κοίτη του ποταμού, καταστράφηκαν καλαμιώνες και αποξηράνθηκαν μεγάλες εκτάσεις για καλλιέργειες. Ευτυχώς τα 20 τελευταία χρόνια όλα αυτά έχουν σταματήσει.
Η μεγάλη αξία του Δέλτα του Έβρου βρίσκεται στην πλούσια ορνιθοπανίδα του. Εδώ έχουν παρατηρηθεί τουλάχιστον 316 είδη πουλιών από τα 420 περίπου που υπάρχουν στην Ελλάδα! Είναι σπάνιο φαινόμενο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και το οικοσύστημα λειτουργεί σαν βιότοπος για φώλιασμα, σαν καταφύγιο για μεγάλους πληθυσμούς υδρόβιων πουλιών από τις βόρειες περιοχές της κεντροανατολικής Ευρώπης κατά την διάρκεια του χειμώνα και ως ζωτικός χώρος συγκέντρωσης και ανάπαυσης μεγάλου αριθμού μεταναστευτικών πουλιών. Αντίστοιχα στην περιοχή του Έβρου έχουν βρεθεί 46 είδη ψαριών, 7 είδη αμφίβιων, 21 είδη ερπετών και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών.
Δύο είναι οι μεγάλες λιμνοθάλασσες –τα πολυτιμότερα υγροτοπικά συστήματα– στο Δέλτα. Της Δράνας (ή λίμνη του Δράκοντος) με έκταση 6.000 στρέμματα και τα Παλούκια (ή Καζικλί) με έκταση 2.800 στρέμματα.
Info
Η στάθμη των νερών του ποταμού Έβρου είναι 6 μέτρα χαμηλότερη από εκείνη της θάλασσας, με αποτέλεσμα η πλημμυρίδα, αλλά, και η υπερβολική άντληση γλυκού νερού τους καλοκαιρινούς μήνες να επιτρέπει στο αλμυρό νερό να μπαίνει στα κανάλια επηρεάζοντας όχι μόνο τα επιφανειακά νερά, αλλά και τα υπόγεια! Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι ακόμα μεγάλες και πολύ εύφορες. Βαμβάκι, σιτάρι, τεύτλα και καλαμπόκι είναι τα βασικά προϊόντα… όμως χρειάζεται προσοχή!
Μην δοκιμάσετε να επισκεφθείτε μόνοι σας το Δέλτα. Θα πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεστε από άνθρωπο με ειδική άδεια -ή, καλύτερα, ξεναγό. Η περιοχή είναι επιτηρούμενη από τον στρατό, η πρόσβαση σε ιδιώτες απαγορεύεται ρητά και μόνο με την συνοδεία ειδικού ξεναγού εθνικών δρυμών μπορείτε να μπείτε, και μάλιστα στις επιτρεπόμενες περιοχές και μόνον.
Υπάρχουν δύο κέντρα πληροφόρησης απ όπου μπορείτε να οργανώσετε την περιήγησή σας. Το πρώτο βρίσκεται στην Τραϊανούπολη (τηλ.: 25510-61000) και το δεύτερο στις Φέρες (τουριστικό κέντρο Φερών τηλ.: 25550-24310)